Kernenergie (22,6%), windenergie (19,2%) en steenkoolenergie (17,4%) waren de drie belangrijkste technologieën voor het opwekken van elektriciteit in 2017. Dit weerspiegelde een bijzondere mix van hernieuwbare en niet-hernieuwbare energiebronnen in de energiemix. waarvan het evenwicht werd beïnvloed door klimatologische en geopolitieke factoren.
Een intense droogte, met reservoirs op 38% van hun maximale capaciteit, zorgde voor een heropleving van het gebruik van steenkool. Door de geringe regenval verminderde de bijdrage van de hydraulische opwekking tot 7,3% van het totaal in het elektrische systeem. Dit fenomeen dwong de vraag te compenseren met steenkool en gas, die 31,1% bijdroegen, dat wil zeggen bijna een derde van de energievraag op dat moment.
Ondanks de noodzaak om meer steenkool te gebruiken, wat een toename van de energieproductie betekende, bracht dit ook een aanzienlijke toename van de uitstoot van broeikasgassen met zich mee, vooral CO2, wat in tegenspraak is met de Spaanse milieuverplichtingen in internationale overeenkomsten zoals die van Parijs.
Een andere factor waarmee rekening moet worden gehouden, is het gebrek aan groei van het geïnstalleerde vermogen aan hernieuwbare energie. In 2017 vertegenwoordigden deze 33,7% van de elektriciteitsproductie, een daling vergeleken met de 40,8% die in 2016 werd geregistreerd. Windenergie van haar kant slaagde erin een stabiele participatie van ongeveer 19,2% te behouden, hetzelfde cijfer als in 2016, aldus Fernando Ferrando , voorzitter van de Stichting Renovables.
Er wordt geen vooruitgang geboekt bij een toekomstige transitie
Pedro Linares, hoogleraar Energie en Duurzaamheid aan de Pauselijke Universiteit van Comillas, benadrukte dat de energietransitie in Spanje symptomen van blokkade vertoont. De afhankelijkheid van regenwater als hulpbron voor energieopwekking is een grote kwetsbaarheid, vooral in perioden van droogte. Door het gebrek aan regenval en de beperkte investeringen in nieuwe hernieuwbare installaties beschikt het Spaanse elektriciteitssysteem over weinig alternatieven voor fossiele brandstoffen.
Het probleem wordt nog groter wanneer de hydraulische productie, normaal gesproken een van de schoonste technologieën, aanzienlijk terugloopt. In die zin worden kolengestookte thermische centrales, samen met gas, onmisbaar, wat zich op zijn beurt vertaalt in een toename van de CO2-uitstoot. Professor Linares waarschuwt dat deze situatie op de lange termijn onhoudbaar is en dat de klimaatverandering een lage hydraulische capaciteit in de toekomst tot een constante zou kunnen maken.
Om deze trend te corrigeren stelt Linares voor dat Spanje een langetermijnstrategie ontwikkelt die gericht is op het geleidelijk vervangen van het gebruik van steenkool en later gas door hernieuwbare energiebronnen, met als uiteindelijk doel het volledig koolstofvrij maken van het elektriciteitssysteem.
De rol van politieke en economische actoren in de energietransitie
De autoriteiten zijn het er samen met deskundigen uit de energiesector over eens dat de bestaande blokkade op weg naar een duurzamere energietransitie met minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen moet worden doorbroken. Er zijn echter veel obstakels, zoals energieoligopolies en de gevestigde belangen eromheen, die het moeilijk maken om het model te veranderen.
Veel deskundigen zijn van mening dat de ontwikkeling van hernieuwbare energieën moet worden versneld om te voorkomen dat steenkool en gas de directe oplossingen blijven in het licht van een gebrek aan water. Ze wijzen op het voorbeeld van enkele Europese landen, zoals Denemarken, Duitsland en Nederland, die niet zijn gestopt met investeren in het verbeteren van hun elektrische systemen. Deze landen proberen fossiele brandstoffen en kernenergie achter zich te laten ten gunste van een systeem dat bijna volledig op hernieuwbare energie is gebaseerd.
Tot de voordelen van de overstap naar een ontwikkelingsmodel gebaseerd op hernieuwbare energie behoren met name een aanzienlijke afname van de uitstoot van broeikasgassen, een grotere energie-autonomie, kostenreductie op de lange termijn en mondiaal economisch leiderschap gekoppeld aan schone technologieën.
Zelfkopiërende megaveilingen en poolprijzen
De afgelopen jaren heeft de Spaanse regering energieveilingen gepromoot om nieuwe duurzame projecten te belonen. Dankzij dit proces kon in 2020 8.737 nieuwe megawatt aan hernieuwbare energiecapaciteit worden bereikt, wat hielp bij het verwezenlijken van de doelstelling om in dat jaar 20% hernieuwbare energie te bereiken, in lijn met de Overeenkomst van Parijs.
Wat de zwembadprijzen betreft, kost de elektriciteitsproductie momenteel ongeveer 53 euro per megawattuur (MWh). In sommige regio's van de wereld, zoals Mexico, zijn de prijzen echter veel lager geworden, rond de 17 euro per MWh op een recente veiling, wat het concurrentiepotentieel van hernieuwbare energiebronnen benadrukt wanneer ze op grote schaal worden ingezet.
Ondanks deze vooruitgang wijzen verschillende sectorexperts erop dat de evolutie naar een 100% hernieuwbare energiemix nog steeds traag verloopt. Technologieën als zonne- en windenergie bevinden zich in een stagnerende fase vergeleken met andere landen, en het gebrek aan concrete plannen om steenkool en kernenergie definitief te elimineren blijft een grote uitdaging.
De toekomst van het elektrische systeem en de noodzaak om het model opnieuw uit te vinden
De huidige situatie levert een ingewikkeld scenario op, waarin hernieuwbare energiebronnen, ook al groeien ze, niet in zijn geheel aan de vraag kunnen voldoen. Het gebrek aan vooruitgang op het gebied van energieopslagtechnologie is een beperking die ons dwingt om op kritieke momenten onze toevlucht te nemen tot thermische kolen- en gascentrales.
Aan de andere kant blijft kernenergie een belangrijke bron in de Spaanse energiemix. Voorstanders van deze technologie beweren dat de veiligheid en betrouwbaarheid van kerncentrales essentieel zijn om het evenwicht van het systeem te behouden en tegelijkertijd op weg te gaan naar een koolstofarme economie.
Kijkend naar de toekomst blijven de investeringen zich richten op de ontwikkeling van grootschalige opslag, zoals batterijen en hydraulische pomptechnologieën, die een grotere flexibiliteit van het elektrische systeem mogelijk maken. Zolang deze technologieën echter nog niet volledig zijn ontwikkeld, zal de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen op korte termijn een realiteit blijven.
Het is essentieel dat overheidsbeleid en zakelijke beslissingen dit proces versnellen, om een duurzame, schone en toegankelijke energietoekomst voor iedereen te garanderen. Meer dan ooit is de transitie naar een energiemix die voornamelijk gebaseerd is op hernieuwbare energiebronnen zowel een kans als een heersende behoefte.
Naarmate de vraag naar elektriciteit blijft groeien en hernieuwbare technologieën verbeteren, zal het van cruciaal belang zijn om de inzet ervan te ondersteunen door middel van ambitieus beleid en de integratie van opslagoplossingen die de stabiliteit van elektrische systemen garanderen.